Nederland telt tienduizenden stichtingen, van goede doelen tot familiestichtingen die met zorg het vermogen van huishoudens beheren. Maar hoeveel vermogen gaat er precies om in die laatste categorie? En hoe transparant is dat vermogen fiscaal eigenlijk? Het kabinet liet het uitzoeken. De aanleiding? De groeiende zorg dat sommige familiestichtingen minder uit maatschappelijke betrokkenheid zijn opgericht, en meer om belastingvoordeel veilig te stellen.

Familiestichtingen onder de loep

In het onderzoek stonden drie kernvragen centraal:

  1. Hoeveel vermogen zit er in Nederlandse familiestichtingen?
  2. Hoe vermogend zijn de bestuurders ervan?
  3. En wordt over dat vermogen wel belasting betaald?

De uitkomsten? Die zetten aan tot nadenken.
Van de 234.200 stichtingen die Nederland begin 2022 rijk was, viel bijna een derde direct af: die beheren vermogen voor anderen, zoals een stichting administratiekantoor (STAK). Maar in de resterende 169.600 stichtingen vond men verrassende verbanden.

De cijfers die tellen

  • Zo’n 30% van de onderzochte stichtingen had twee of minder bestuurders, en bij 9% was sprake van zakelijke of familiaire banden binnen het bestuur.
  • Zelfs binnen ANBI-stichtingen, waarbij juist het algemeen belang centraal moet staan, bleek dat in 6.000 gevallen familiebanden een grote rol speelden.
  • Het vermogen binnen de onderzochte familiestichtingen? Minstens €30,8 miljard. Een aanzienlijk deel daarvan zit bij stichtingen waar familieleden formeel in het bestuur zitten.
  • Tussen de €19 miljard en €12,5 miljard zit geconcentreerd in familiestichtingen met nauwe verwantschap of met statuten die expliciet familieleden benoemen als bestuurder.
  • En dat vermogen? Voor het overgrote deel belegd, zoals in aandelen, vastgoed of effecten.
  • Belangrijk: tot wel 99,7% van dat vermogen wordt niet fiscaal belast.

Fiscaal voordeel, maatschappelijk belang?

Het onderzoek wijst erop dat veel van deze structuren belastingtechnisch gunstig zijn ingericht. In sommige gevallen zó gunstig, dat het maatschappelijke belang, toch vaak de reden achter fiscale voordelen, in de schaduw lijkt te raken.

Hoewel veel familiestichtingen wél filantropisch bijdragen aan de samenleving, blijft het risico bestaan dat de grenzen tussen familiebelang en maatschappelijk belang vervagen. En daar wringt het. Want fiscale voordelen zijn er om het algemeen belang te stimuleren, niet om privévermogens belastingvrij te parkeren.

Drie fiscale privileges, één kritische blik

Familiestichtingen profiteren vaak van drie fiscale gunstregelingen:

  1. Geen kwalificatie als afgezonderd particulier vermogen (APV) – wat belastingheffing compliceert.
  2. Geen vennootschapsbelastingplicht – mits zij geen onderneming drijven.
  3. ANBI-status – met voordelen als giftenaftrek, zolang voldaan wordt aan de voorwaarden.

De roep om herziening groeit. Vooral de wetgeving rondom APV, voor het laatst geëvalueerd in 2013, lijkt toe aan een update. Ook wordt gekeken naar strengere regels voor ex-ANBI’s, bijvoorbeeld via een afrekenverplichting bij beëindiging van de status.

Wat betekent dit voor u?

Bent u betrokken bij een stichting met familiaal bestuur of overweegt u een familiestichting op te richten? Dan is het cruciaal om zorgvuldig om te gaan met de juridische en fiscale kaders. Niet alleen om aan de regels te voldoen, maar ook om het maatschappelijke vertrouwen in dit soort structuren te behouden.

Bij Eijkhout & Partners adviseren we cliënten al jaren over het zorgvuldig inrichten van stichtingen, fondsen en vermogensstructuren. Of het nu gaat om estate planning, fiscale optimalisatie of governance binnen stichtingen, wij zorgen dat uw structuur niet alleen juridisch klopt, maar ook maatschappelijk standhoudt.